Khéo Dụng Tâm (Phần 01): Khéo Thực Hành Pháp Sổ Tức (Song Ngữ)

TT.Thích Tâm Hạnh

THAY LỜI TỰA

Tất cả chúng sanh vốn sẵn tự tánh thanh tịnh, sáng ngời. Thế rồi một thuở thoạt quên, mê mờ tánh chân, rơi vào các vọng. Nhận thân tâm sanh diệt làm mình, chấp các pháp bên ngoài thật có, thức mê càng sâu, vọng động tạo tác, chịu các thống khổ.

Việc tu tập đơn giản chỉ là chuyển vọng về chân, dừng các lăng xăng, trở lại tánh thể. Hoặc ngay đây nhận thẳng; hoặc chuyển vọng hướng chân, mới có lúc tâm này bừng ngộ. Ngoài ra, những phương cách còn lại chỉ là việc thực tập cho những hành giả chưa thuần.

Thẳng tắt ngắn gọn là vậy, nhưng do tâm mê, khiến chúng ta dễ mắc sai lầm khi hạ thủ. Hoặc dụng công rơi vào tạo tác, hoặc kềm đè cực đoan, hoặc gạn đục khơi trong rơi vào chỗ thuần tịnh, có khi do chấp sở đắc khiến công phu dừng lại giữa chừng… Và còn vô vàn khó khăn khác.

Để góp phần nhỏ trong kinh nghiệm tu tập, chúng tôi đã viết nhiều tập sách. Điển hình trong việc công phu là tập Dụng công tu thiền. Tài liệu này đã trình bày cặn kẽ về việc dụng tâm tu tập.Quyển Khéo dụng tâm sẽ tiếp tục nói thêm một cách khái lược vài điểm chính yếu trong công phu, hy vọng sẽ mang lại ít nhiều lợi lạc cho những pháp hữu hữu duyên đang cùng nhau trên đường trở về cố hương muôn thuở.

Thiền viện Trúc Lâm Bạch Mã

   Mùa xuân Ất Tỵ – 2025

           Kính ghi:

     Thích Tâm Hạnh

KHÉO THỰC HÀNH PHÁP SỔ TỨC

Tu thiền, cốt ngộ tự tánh, liền đó tự tại tiêu sái. Hành giả lanh lợi, ngay đây nhận thẳng, liền xong. Nếu chưa như thế, phải điều phục thân tâm, chín chắn dụng công, mới tiến đạo. Một trong những phương pháp căn bản cho người sơ cơ được Hòa thượng Tông chủ Thiền phái Trúc Lâm hiện nay hướng dẫn Thiền sinh là sổ tức (đếm hơi thở). Đây là cách thức để điều thân, điều tức cho hành giả mới vào thực tập thiền, để được thuần thục trước khi đi vào công phu chính “Tri vọng” hoặc “Biết có chân tâm”. Cách thực hành và tầm quan trọng của pháp này, chúng tôi đã trình bày trong sách “Dụng công tu thiền”. Ở đây, chỉ nhắc thêm kinh nghiệm khi hạ thủ.

Trước khi ngồi thiền, hành giả cần dành thời gian thư giãn, buông thư. Bước chuẩn bị này tốt thì thân tâm sẽ thơ thới, nhẹ nhàng, giúp tọa thiền dễ an định. Khi ngồi thiền, nên thực hiện đúng các bước căn bản để vào thiền, công phu sẽ tiến bộ và không bị các chướng ngại khác[1].

Tiếp theo, không sổ tức liền mà buông thư hết tất cả, trả lại cái thấy, cái nghe, cảm giác một cách tự nhiên, tâm sẽ được khinh an. Đây là nền tảng để làm chủ vọng tưởng mà không cần cố gắng thêm gì. Tâm đã nhẹ nhàng, sâu lắng, thênh thang thì vọng tưởng tự mất giá trị chi phối. Lúc này, tất cả tự trở nên trong lặng. Dụng công đúng nguyên lý như thế, sẽ đắc lực. Khi được lặng sáng, lưu thông thì tâm mình tự sáng biết. Sức giác sáng này mạnh mẽ, sáng ngời, không động. Sống thẳng như thế, công phu rất nhàn mà tiến mạnh.

Buông thư một lúc như vậy thì hơi thở đã nhẹ và bắt đầu sổ tức (thực hành pháp đếm hơi thở). Khi đã nhẹ nhàng, khinh an, bắt đầu vào công phu, sẽ tự cảm nhận tiến bộ rõ ràng. Không phải chủ ý đếm hay điều khiển hơi thở ra vào, mà hơi thở tự động ra vào một cách tự nhiên và bắt đầu đếm.

Hơi thở tự động ra vào một cách nhẹ nhàng, thông suốt, không khiên cưỡng hay tạo tác gì là tốt. Nhưng nếu để cho tâm tự động đếm (có tướng đếm), thì đó là đã để cho thức mê có cơ hội tự vận hành, sẽ không ổn.Thời gian sau, nó tự làm cho mình loạn động, khó chỉnh sửa.

Lưu ý, khi đếm hơi thở, nếu không lặng an – giác biết, không sáng lại tâm mình (tức đã bất giác) thì tâm sẽ duyên theo hơi thở. Như thế, căn thức sẽ tự vận hành, khiến hành giả không sáng. Lúc này, hơi thở như một vọng tưởng và tâm đang vin theo vọng (hơi thở), cho nên căn thức tự phát sanh, đánh mất công phu mà không hề hay biết. Do đang bị mê, bỏ sót chân tâm cho nên toàn thể bị lẫn vào trong vọng. Khi căn thức hoạt động mạnh, nó sẽ tự đếm. Lúc này, việc đếm hơi thở đã được thức mê biến thành một sự vận hành trôi chảy tự nhiên. Hành giả vừa không giác sáng rõ ràng, vừa bị vọng tưởng vi tế cuốn vào sự trôi chảy êm đềm, liên tục và êm dịu của chúng. Nếu để lâu ngày, sẽ khó điều phục hơn lúc ban đầu mới công phu còn thô.

Kiểm nghiệm để nhận ra chỗ này là hành giả muốn ngồi thiền như thế để giết chết thời gian trôi qua cho nhanh, bớt nhọc nhằn, tê chân… và ngồi được nhiều thời gian hơn. Khi duyên theo vọng, căn thức sẽ xoa dịu các khó chịu. Nếu thế thì dù có ngồi được lâu cũng không phải là dụng công tu tập. Cần chấn chỉnh công phu cho đúng. Khéo giác sáng, ngay đó chân tâm hiện tiền. Không tương tục trôi theo căn thức mê mờ thì công phu mới đắc lực. Sống bằng tâm lặng sáng, không động, ngay đó sáng rỡ - Chân tâm hiện tiền. Lúc này hơi thở ra vào rõ ràng mồn một, nhưng không dính dáng gì bản tâm thênh thang giác sáng kia. Cứ thế, số đếm rõ ràng, nhưng không phân biệt, không động. Khéo dụng tâm như thế thì đang lúc sổ tức, cũng không khác đang sống bằng chân tâm hiển hiện rỡ ràng.

Hành giả đại ngộ, năm ấm tự thông suốt, rỗng thênh, không ngăn ngại nên không cần sổ tức. Còn lại, cần phải thực hành các pháp căn bản thì việc dụng công mới thuận duyên tu tiến. Sổ tức là một trong những phương pháp hết sức căn bản không thể bỏ qua. Có nhiều vị lanh lợi, mới vào tu tập đã khéo thầm nhận chân tâm. Dù vậy, do chưa phải đại ngộ và thời gian chưa đủ để ổn định thân này cho nên cần phải thực hành sổ tức để thuận cho việc tu tiến, về sau không bị trở ngại.

The Subtle Mastery Of Mind

In lieu of Preface

All sentient beings are inherently endowed with the pure and luminous True Nature itself. Yet, there came a momentary lapse - this truth forgotten. Born of this lapse was delusion veiling the True Nature. Thus, did beings fall into illusions. Mistakenly identifying this impermanent body and mind as the self, they cling to external ph

nomena as truly existent. As a result, ignorance deepens, delusion stirs, and karmic actions ensue, bringing forth paint and suffering.

The practice is, simply and at its essence, a return from delusion to truth - a ceasing of mental agitation, and a return to the essential nature. One may either directly recognise it and be it in this very moment, or gradually transmute illusions into truth - only then may awakening arise. Any other methods are but preparatory exercises for those whose practice has not yet matured.

To put it directly and shortly, it is just so — however, deluded minds easily stray in its application. Some fall into fabrication and goal-oriented practice; others into extreme suppression. Some fixate on purity and stagnate in stillness. Others cling to their insights and prematurely halt their progress. And beyond these, countless other challenges abound.

With the wish to offer humble support through the lens of practical experience, we have authored several texts. Among them, the book Engaging in Zen Practice presents a thorough discussion on the application of Zen Practice. This present volume, Subtle Mastery of Mind (Khéo Dụng Tâm), offers further a concise explanation of essential points in practice. It is our sincere hope that it may bring benefit to kindred Dharma companions, those together journeying back to the eternal, timeless homeland.

Trúc Lâm Bạch Mã Zen Monastery
Spring of the Wood Snake Year – 2025

Humbly presented,
Thích Tâm Hạnh

SKILLFUL PRACTICE OF THE BREATH-COUNTING METHOD

Zen practice aims ultimately at the realisation of one’s True Nature — upon which one becomes free, unbound, and at ease with worldly concerns. For those with sharp faculties, awakening can occur immediately upon direct recognition. However, if one is not yet at this level, then the body and mind must first be carefully regulated, and only with mature and steady application can one hope to progress on the path.

One of the fundamental methods for beginners — taught by the current Most Venerable Patriarch of the Trúc Lâm Zen lineage — is the practice of breath-counting (sổ tức). This technique helps to regulate the body and breath, preparing the practitioner to enter deeper stages of meditation, such as “Knowing Illusion” (Tri vọng) or “The Knowing of True Mind.” (Biết có Chân Tâm).  Though the method and its significance have been elaborated in our earlier work Engaging in Zen Practice, here we reiterate certain experiential insights useful at the initial stages of practice.

Before entering a meditation, one should spend time unwinding — letting go of tension, relaxing fully. A well-prepared body and mind will feel light, calm, allowing the practitioner to settle more smoothly into tranquillity. During meditation, follow the basic sequence and maintain correct posture to avoid hindrances and ensure steady progress[1].

Do not begin counting the breath immediately. First, let go of all the things of the world that still remain in your mind. Return fully to the natural seeing, hearing, and bodily sensations - allow the mind to rest in ease. This natural inner peace is the foundation for the practitioner to master the illusory discursive thoughts without effort. When the mind is light, deeply serene, and spacious, the illusory thoughts will lose their power. Everything - all things - are in themselves intrinsically stillness. When practiced in harmony with principle, the method becomes deeply effective. In such stillness, clarity, and flow, the mind naturally shines forth. This awareness is intense, luminous and undisturbed. When one abides in this, the practice will be effortless, yet powerfully transformative.

After relaxing for some time, and once the breath has become soft, natural, and smooth, one begins breath-counting. When lightness and ease are present, entering into the practice, one will naturally sense clear progress.

Do note, this is not about intentionally controlling the breath or counting in a deliberate way. Rather, the breath flows naturally, and the count follows it gently - unforced and spontaneous.

If the breath moves freely and clearly, without tension or strain, the condition is ideal.  But if the mind mechanically performs the counting (there is the practitioner and there is an act of counting) - then the deluded consciousness (thức mê) has taken over. Such practice is not in good order and over time, this counting by the deluded consciousness will be difficult to correct.

Do note, if the breath’s counting does not come from the inner peace and awareness — then the mind will merely follow the breath externally. This triggers the discriminating consciousness, which disconnects the practitioner from true awareness. In this state, the breath itself becomes just like another wandering thought, and the mind, instead of being attentive (attention without object), becomes the deluded cognition, the true mind is eclipsed - often without the practitioner even noticing. Because the mind is in a state of delusion and loses touch with its True Nature, the whole being becomes immersed in illusion. As this continues, the discriminating mind gains strength and starts counting the breath on its own. At this point, the practice is no longer guided by clear awareness — it has been taken over by a deluded consciousness, turning the breath-counting into a smooth, mechanical routine. Without a conscious presence, the practitioner is gently carried along by a steady, unbroken stream of subtle wandering thoughts — so seamless and soothing that it easily goes unnoticed. If this condition is left unchecked for too long, it becomes even harder to correct than it was in the early stages, when practice was still raw and unrefined.

Examine this carefully to recognise: the practitioner, in desiring to sit in meditation this way, is merely trying to kill time — to hasten its passing, to reduce discomfort, numbness in the legs, and to be able to sit for longer time. When one follows deluded thoughts, the sense-consciousness will act to soothe the discomfort. But if this is the case, then no matter how long one sits, it is not meditation practice. One must adjust and bring themselves in proper alignment to their practice. Subtly allow the awareness to shine forth — right there, the True Mind manifests. Only when there is no continued drifting along with the obscured deluded sense-consciousness can the practice truly flow. Abide in stillness and awareness, undisturbed — and right there: the True Mind is present. At this stage, the breath in and out becomes vividly distinct, yet it bears no involvement with that spacious, luminous mind. The counting of breaths remains clear, yet there is neither discrimination nor agitation. To subtly master the mind in this way, counting the breath is no different from abiding in the radiant presence of the True Mind.

For the practitioner who has attained great awakening, the five aggregates (năm ấm) naturally are clear, empty, and unobstructed — thus there is no longer a need for the breath-counting practice (sổ tức). However, for others, it is necessary to practice the foundational methods so that their practice is in harmony with the conditions for progress. Breath-counting is one of the most fundamental methods and must not be overlooked.

There are indeed some individuals who, being keen and sharp, are able to subtly recognise the True Mind early on in their practice. Nevertheless, since they have not yet reached full awakening and their bodies have not had sufficient time to stabilise, they still need to practice breath-counting to support their advancement and to avoid future obstructions on the path.